Tegenstanders leggen uit bij Rijnmond: dit is waarom Feyenoord City een slecht idee is
Afgelopen week hadden supporters de mogelijkheid om hun mening over Feyenoord City te geven op het Rotterdamse stadhuis. Dat ging helaas niet door. Daarom biedt Rijnmond nu zowel de voorstanders van Feyenoord City als de tegenstanders de kans om zo goed mogelijk uit te leggen waarom Feyenoord City een goed idee is, of dus juist niet.
Dit is het verhaal van de Vrienden van de Kuip, Stadion op Zuid en Ivo Motshagen (projectmanager gebiedsontwikkeling) en een aantal goed geïnformeerde supporters.
Er wordt al meerdere jaren gewerkt aan een nieuwe ontwikkeling op Rotterdam-Zuid: Feyenoord City. Deze ruimtelijke ontwikkeling houdt in dat meer mogelijkheden worden geboden voor de bouw van woningen, horeca en detailhandel. Ook wordt de openbare ruimte verbeterd. Niemand zal een probleem hebben met deze nieuwe ontwikkeling, aangezien dit stuk van Rotterdam-Zuid zeker een verbetering kan gebruiken. De toevoeging van woningen is, gezien de vraag naar woningen momenteel, zeker nodig. Het creëren van extra banen en dus werkgelegenheid is ook in de ogen van iedereen een goed streven. Het realiseren van een nieuw stadion is echter een keuze die meer onduidelijkheid schept en onnodige risico’s creëert. Hieronder wordt puntsgewijs (niet uitputtend) aangegeven waarom het realiseren van een nieuw stadion geen goed idee is.
Het verbeteren van Rotterdam-Zuid is een goed streven, laat dat zeer duidelijk zijn. Dit stuk richt zich dan ook alleen tegen de realisatie van een nieuw stadion. In dit stuk wordt regelmatig verwezen naar een alternatief, namelijk de modernisering van de Kuip. Dit alternatief wordt gebruikt om mogelijke afwegingen inzichtelijk te maken. Als een ander alternatief zich voordoet dat dezelfde effecten kan bereiken, moet dat alternatief ook onderzocht te worden.
Lees ook: Feyenoord City, een duizelingwekkend plan: de belangrijkste zeven vragen beantwoord
De effecten van de beoogde verbetering zouden uiteindelijk op de lange termijn ten bate moeten komen aan gemeente Rotterdam, de inwoners en ondernemers van gemeente Rotterdam, Stadion Feijenoord NV en BVO Feyenoord. In hoeverre is dat echter het geval in het scenario zoals dat nu voorligt, dus inclusief een nieuw stadion? Er zijn meerdere punten te noemen die weergeven hoe groot de risico’s zijn van dit scenario, waardoor de beoogde effecten voor de hierboven genoemde partijen niet of veel moeilijker kunnen worden behaald.
Beoogde inkomsten voor BVO Feyenoord en Stadion Feijenoord NV
De beoogde inkomsten voor Feyenoord worden berekend in de businesscase. De businesscase voor het stadion van Feyenoord City bestaat uit een optelsom van rooskleurige aannames die bij elkaar opgeteld verre van realistisch zijn. In businesscase 2.1 wordt onder andere aangenomen:
- Dat Feyenoord in de komende 10 jaar elk seizoen minimaal 24 thuiswedstrijden zal spelen. Bovendien moet Feyenoord zich in Europa elk jaar plaatsen voor de groepsfase. In 10 jaar komt dit neer op 30 Europese thuiswedstrijden. Ter vergelijking: in de periode 2010-2020 plaatste Feyenoord zich 4 keer voor de groepsfase. Dat resulteerde in 12 Europese thuiswedstrijden.
- Feyenoord moet zijn wedstrijden gaan spelen voor gemiddeld 50.000 toeschouwers. Dit is nog exclusief zakelijke bezoekers en aandeelhouders met zitplaatsrecht, waarmee het totaal zelfs nog veel hoger uitkomt: op bijna 59.000. Ter vergelijking: in de periode 2010-2020 lag het gemiddeld aantal toeschouwers bij de 12 Europese groepswedstrijden op 38.000 per wedstrijd, een totaal van 456.000. Alleen Europees gezien gaat de businesscase uit van een groei van 456.000 toeschouwers (4 x 3 groepswedstrijden x 38.000 toeschouwers gemiddeld) naar 1.500.000 (10 seizoenen x 3 groepswedstrijden x 50.000 toeschouwers). Dat is meer dan een verdrievoudiging! Een vergelijkbare sprong is ook voor zakelijke bezoekers vereist.
- De zakelijke inkomsten moeten verdrievoudigen en stijgen van €12,5 naar €37 miljoen.
- De horeca-inkomsten moeten stijgen naar €36 miljoen. Vergeleken met het laatste normale seizoen (voor corona) met ongeveer €13 miljoen aan horeca-inkomsten, betekent dit ook bijna een verdrievoudiging.
- Naast voetbalwedstrijden zijn elk jaar ook nog eens 8 evenementen noodzakelijk. In de afgelopen 10 jaar heeft de stadionorganisatie alles bij elkaar opgeteld slechts 8 evenementen genoteerd. Dat moeten er dus 10 keer zoveel worden.
- Tenslotte moeten ook nog eens 150.000 mensen gaan betalen voor tours en sightseeing zonder enig trackrecord. Dit komt neer op gemiddeld 410 bezoekers per dag. Elke dag van het jaar, elk jaar.
Alleen als deze zeer optimistische aannames werkelijkheid worden, kan Feyenoord een performance fee ontvangen van €25,4 miljoen. Als enkele van de gedane aannames in de praktijk tegenvallen – en Stadion op Zuid acht dat zeer waarschijnlijk - zakt de vergoeding aan Feyenoord naar €17,5 miljoen. Dat bedrag is niet meer dan het spelersbudget dat Feyenoord nu al realiseert met De Kuip. Als de inflatiecorrectie wordt meegerekend, valt dat bedrag voor Feyenoord in het nieuwe stadion zelfs nog lager uit en raakt Feyenoord elk jaar verder achterop. Kijkend naar de prestaties over de afgelopen jaren, vormt businesscase 2.1 een onrealistische basis om als club vanuit te gaan. Helemaal als je hierbij de negatieve effecten optelt van:
- afbrokkelend draagvlak onder supporters
- stijgende prijzen voor seizoenkaarten en losse toegangskaarten
- verslechterde bereikbaarheid van het stadion met als gevolg meer reistijd voor bezoekers
Hypercube, een toonaangevend adviesbureau op gebied van stadionexploitaties, becijferde al eens dat Feyenoord, om te kunnen concurreren, een spelersbudget nodig had van meer dan €30 miljoen. Dat zal inmiddels nog meer zijn. Waar concurrenten stappen vooruit zetten, legt de Feyenoord-leiding de lat steeds lager. De eerdere eis van een gegarandeerd spelersbudget van €25 miljoen is al losgelaten. De businesscase voor het nieuwe stadion biedt namelijk geen enkele garantie voor de performance fee van €25 miljoen aan Feyenoord.
De minimale bijdrage van €17,5 miljoen komt omgerekend na inflatiecorrectie neer op slechts €15,9 miljoen. Het zogeheten ‘perfect storm’-scenario – ‘perfect storm’ klinkt positief, maar is gewoon ‘worst case’ - vraagt een gemiddelde bezetting van bijna 50.000 toeschouwers. Feyenoord moet dus een gemiddelde bezetting halen die nog nooit is vertoond in de historie van de club om uit te komen op een bijdrage die in prijzen van nu lager is dan het huidige spelersbudget.
De conclusie is dus dat alleen wanneer wordt voldaan aan voorwaarden waaraan Feyenoord of enige andere club in de Eredivisie nog nooit in hun geschiedenis hebben voldaan, Stadion Feijenoord NV en BVO Feyenoord meer inkomsten hebben dan in de Kuip. Met deze extra inkomsten wordt echter nog steeds niet voldaan aan de wens om de grote rivalen in de Eredivisie te achterhalen. Dit nog los van de exacte hoogte van deze extra inkomsten, gelet op de inflatie.
Kans op neerwaartse spiraal
Naast de performance fee schermt Feyenoord met aanvullende inkomsten uit onder meer Europese premies en transfers. In de afgelopen 10 jaar heeft de club pijnlijk duidelijk laten zien dat juist die inkomsten hoogst onzeker zijn. Over de laatste jaren laat Feyenoord als een van de weinige clubs in Nederland zelfs een fors negatief transferresultaat zien.
Voor Feyenoord is het daarom essentieel dat het stadion op de kortst mogelijke termijn een zo hoog mogelijke bijdrage aan het spelersbudget levert. Dit is nodig om een opwaartse sportieve en financiële spiraal in gang te zetten. Een concurrerend spelersbudget betekent een grotere kans op structureel Europees voetbal, dit zorgt weer voor extra inkomsten en meer internationale exposure voor de club. Ook spelers ontwikkelen zich, hun waarde wordt hoger en dit kan vervolgens weer leiden tot hogere transferinkomsten. Daarnaast neemt de aantrekkelijkheid voor sponsors en media toe en ook dit levert weer meer geld op voor de club. Dit kan Feyenoord vervolgens weer investeren in de aankoop van betere spelers, enzovoort.
Met de businesscase voor het stadion van Feyenoord City ontbreekt het volledig aan deze noodzakelijke hefboom voor andere inkomsten. Integendeel: de kans is reëel dat Feyenoord in een neerwaartse spiraal terechtkomt.
Supporters wenden zich af van Feyenoord
Wie op sociale media de reacties van supporters leest op berichten van Feyenoord over het stadionplan van Feyenoord City, kan concluderen dat het merendeel van de supporters negatief is. Het beetje draagvlak dat er aanvankelijk leek te zijn, brokkelt snel af.
Ook Feyenoord-supportersvereniging De Feijenoorder heeft bij herhaling aangegeven dat dit stadionplan niet goed is voor Feyenoord en zij heeft via haar officiële kanalen verklaard het plan niet te steunen.
Supporters voelen zich niet gehoord en zelfs bedrogen. Er zijn grote zorgen over de hogere toegangsprijzen, hogere prijzen voor consumpties, de slechtere bereikbaarheid, verplicht parkeren op afstand, langere reistijd en andere negatieve consequenties voor het legioen. Zelfs de trouwste supporters wenden zich inmiddels zichtbaar af van de club door het plan voor een nieuw stadion dat zij niet willen en waar hun club Feyenoord niets mee opschiet.
Gemeentelijk risico prestaties stadion / BVO
Gelet op het bovenstaande kan dus geen enkele garantie worden gegeven dat Stadion Feijenoord NV en BVO Feyenoord voldoende inkomsten zullen genereren om mee te draaien aan de Nederlandse top. Indien de hierboven genoemde neerwaartse spiraal daadwerkelijk inzet, en dat is een reëel scenario, zal dat invloed hebben op de aandeelhouders van het nieuwe stadion. De gemeente zal er als aandeelhouder dus rekening mee moeten houden wat de gevolgen zijn van die neerwaartse spiraal.
Lees ook: Dit is waarom de Rekenkamer vindt dat de gemeente geen besluit kan nemen over Feyenoord City
Dat betekent minder inkomsten (dividend), maar in een extreem geval ook een leegstaand stadion. Hoe zal dat stadion dan gebruikt gaan worden. Dit scenario is realistischer dan menigeen vermoedt. Maar dit risico zal in elk geval afgewogen moeten worden en worden afgezet tegen alternatieven, die eenzelfde effect kunnen bereiken als wordt beoogd qua woningbouw, werkgelegenheid et cetera. Tot zover lijkt dit niet gebeurd te zijn, aangezien is gezegd dat er niet aan een alternatief wordt gewerkt. Dus betreft dit scenario een risico waarvan kans, impact en effect niet bekend zijn.
In een gemeentelijke Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) wordt bezien in hoeverre de effecten van een project impact hebben op de welvaart in Rotterdam. Eerst wordt een probleem geanalyseerd. Daarna wordt bekeken welke verschillen optreden bij uitvoeren van een project ten opzichte van het niet uitvoeren van dat project. Vervolgens worden de te bereiken effecten ingeschat. Dat heeft bijvoorbeeld betrekking op financiën, maar ook mobiliteit, recreatie, gezondheid, natuur, et cetera.
Alle positieve en negatieve effecten worden tegenover elkaar gezet en op basis daarvan kan worden bepaald of een project een positieve uitwerking op de maatschappij zal hebben. Sinds de start van het project zijn aannames gedaan op basis waarvan besluiten zijn genomen. Die besluiten richtten zich met name op accordering van de plannen.
Sindsdien zijn echter veel wijzigingen aangebracht in de plannen. Denk daarbij alleen al aan alle bezuinigingsrondes met betrekking tot het nieuwe stadion. Maar bijvoorbeeld ook aan allerlei kosten die eerder in het project nog niet in kaart waren gebracht (bijvoorbeeld de landaanwinning), de stijgingen in de materiaalkosten, et cetera. Als de MKBA op dit moment opnieuw zou worden uitgevoerd, is het maar zeer de vraag of dat zou leiden tot hetzelfde resultaat als voorheen.
Planning gebiedsontwikkeling
De gemeente heeft meermaals aangegeven dat wat hen betreft de gebiedsontwikkeling het belangrijkste is. Dat lijkt ook logisch, omdat BVO Feyenoord verantwoordelijk is voor het voetbal, Stadion Feijenoord NV verantwoordelijk is voor een goed onderhouden stadion om te kunnen voetballen en de gemeente Rotterdam verantwoordelijk is voor een goede ruimtelijke ordening, waarin rekening wordt gehouden met het algemeen belang.
Niemand lijkt er een probleem mee te hebben dat dit deel van Rotterdam-Zuid verder wordt ontwikkeld. Natuurlijk zullen huidige bewoners van de Veranda merken dat er meer verkeer komt, dus zal dat goed geregeld moeten worden. Natuurlijk verliezen inwoners uitzicht, waarvan zij inmiddels jaren hebben kunnen genieten. Dat zijn echter allemaal zaken die bij elke gebiedsontwikkeling om de hoek komen kijken. Dat zijn ook zaken waar in het voortraject rekening mee kan worden gehouden en afspraken over kunnen worden gemaakt.
De wijze waarop het nieuwe stadion echter in de plannen is verwerkt, levert des te meer discussiepunten op. En in dit geval betreft het discussiepunten die best zouden kunnen leiden tot een vernietiging van het bestemmingsplan door de Raad van State. Aangezien de gemeente altijd heeft aangegeven dat een nieuw stadion ‘de kurk is waarop de gebiedsontwikkeling drijft’, lijkt dit scenario een enorm risico te zijn voor de rest van de gebiedsontwikkeling. Dat zou inhouden dat de door bijna iedereen gewenste toename aan woningen en werkgelegenheid voorlopig niet van de grond gaat komen. Uiteraard tenzij de gemeente tot de conclusie komt dat een nieuw stadion toch niet echt nodig was voor deze gebiedsontwikkeling.
Door een nieuw stadion op deze wijze mee te nemen in de plannen, heeft dat dus een enorme, negatieve impact op de planning van algehele, zeer gewenste gebiedsontwikkeling. Zeker gezien de beschikbaar gestelde subsidies, die vereisen om voor 2030 3700 woningen te faciliteren, waarvan minimaal 1983 betaalbare woningen.
Woningen en werkgelegenheid
De (toekomstige) inwoners van Rotterdam zouden baat moeten hebben bij de gebiedsontwikkeling. In de praktijk betekent dat dat er betaalbare woningen beschikbaar moeten zijn met voldoende voorzieningen in de directe omgeving. Gelet op de populariteit om aan de rivier te wonen, zijn gestapelde woningen aan de waterkant geen verkeerd idee. De gemeente heeft/krijgt deze gronden in bezit en zou deze in erfpacht uitgeven. Hiermee heeft de gemeente direct een instrument in de hand om betaalbaar wonen op een A-locatie waar te maken. Hiermee wordt vanuit de gemeente een enorm gebaar gemaakt naar de gezinnen in Rotterdam die vanwege hun financiële situatie normaal gesproken in minder goede wijken van Rotterdam terecht zouden komen. Dit kan een enorme sociaal economische stimulans zijn.
Er wordt tot zover echter voor gekozen om een onnodig nieuw stadion tegen een bedrag van € 0,5 miljard (voor zover nu bekend) te realiseren. Hierboven was al aangetoond dat het realiseren van dit nieuwe stadion een risico voor zowel Stadion Feijenoord NV, BVO Feyenoord en de gemeente betekende. Het realiseren van woningen op deze locatie en voor een veel geringer bedrag de geliefde Kuip moderniseren zou wat dat betreft hetzelfde effect teweeg brengen voor de (toekomstige) inwoners van Rotterdam en tegelijkertijd een beperking van een risico voor de andere partijen inhouden.
Per saldo zal het voor het aantal woningen niet veel uitmaken of een nieuw stadion wel of niet wordt gerealiseerd, maar voor wat betreft de risico’s maakt dat wel degelijk uit.
En dan de werkgelegenheid. Een toename hiervan zal zeker ook een positieve uitwerking hebben op de financiële positie van mensen en daarmee de (lokale) economie. Bij het uitbreiden van de mogelijkheden ten behoeve van detailhandel en horeca zal het aantal banen in de omgeving zeker gaan stijgen en dat positieve effect bewerkstelligen. In hoeverre er daadwerkelijk verschil zit in het aantal banen bij realisatie van een nieuw stadion ten opzichte van een gemoderniseerde Kuip is niet duidelijk. Aangezien het te realiseren programma in een nieuw stadion hetzelfde kan zijn als bij een modernisering van de Kuip zouden daar logischerwijs ook eenzelfde aantal banen bij betrokken zijn.
Inmiddels is ook gebleken dat als het nieuwe stadion te weinig inkomsten genereert, er zal moeten worden sneden in de kosten. De kosten die daarbij het meest voor de hand liggen, zijn de bij het stadion betrokken banen. Gezien punt 1 is dit een realistisch scenario en zal dit risico eveneens in de afweging meegenomen moeten worden.
De vraag dient zich aan in hoeverre de al vaker genoemde risico’s genomen zouden moeten worden om een effect te bereiken dat met een alternatief veel goedkoper kan. In plaats van een grote gemeentelijke bijdrage aan een nieuw stadion zou dat beter besteed kunnen worden aan sociale projecten waarmee een veel grotere meerwaarde bereikt kan worden.
Er zijn argumenten gemaakt dat de Kuip niet gemoderniseerd kan worden en dat de plannen die hiervoor gemaakt zijn niet uitvoerbaar zouden zijn. Er zijn echter wel degelijk plannen (te maken), die voldoende programma kunnen realiseren. En volgens onderzoek door TNO is de Kuip nog zeker niet op. Bij de realisatie van een nieuw stadion komen de nodige risico’s kijken. Bijvoorbeeld de mobiliteit, de externe veiligheid, de schoonwatervoorziening, de uitstraling (nu al vele bezuinigingsrondes). Het gaat wat ver om in dit stuk op al deze punten, die op zich overigens eveneens risico’s vormen, in te gaan.
Financiering komt €140 miljoen tekort
In het onlangs verschenen rapport van Deloitte staat dat de financiering €140 miljoen tekort komt. Het FD berichtte eerder dat pensioenfondsen en verzekeraars niet willen investeren in het nieuwe stadion. Zelfs met de historisch lage rente en de hulp van grote investeringsbanken zoals Goldman Sachs en ING is de financiering nog altijd niet rond. Investeerders zien kennelijk het risicoprofiel van deze businesscase niet zitten. De financiering is flinterdun. Er is nog veel onduidelijkheid over de financiering en de bouwkosten. De businesscase kent juist op deze punten nog veel onzekerheden en grote risico’s.
De gemeente heeft met het vaststellen van het bestemmingsplan al een voorschot genomen op een nieuw stadion. Mocht dit nieuwe stadion alsnog niet doorgaan, betekent dit dat Stadion Feijenoord NV en BVO Feyenoord nieuwe plannen zullen moeten maken om alsnog een voetbalstadion juridisch-planologisch gerealiseerd te krijgen. De Kuip is bij het onherroepelijk worden van het bestemmingsplan namelijk wegbestemd.
Het artikel dat toestaat dat BVO Feyenoord gebruik mag blijven maken van de Kuip totdat een nieuw stadion is gerealiseerd, komt in een compleet ander daglicht te staan als een nieuw stadion er niet zal komen. Het uitbreiden van een bestaand stadion is makkelijker te regelen dan het juridisch mogelijk maken van een nieuw stadion (of dat nou op de beoogde locatie van het nieuwe stadion is of op de locatie van de huidige Kuip).
Het is, gezien de hierboven genoemde risico’s voor zowel de gemeente als Stadion Feijenoord NV als BVO Feyenoord, niet duidelijk waarom de keuze voor een nieuw stadion gemaakt zou worden. Zeker als wordt bedacht dat eenzelfde effect (sociaal-economisch, economisch, financieel, aantallen woningbouw) bereikt kan worden met een modernisering van de Kuip, voor een flink lager bedrag, met veel minder risico’s en met veel groter draagvlak.
Bron en/of auteur: Rijnmond (door RTV Rijnmond)